Paul Hofstra: Sociaal Beleid, aanpak vanuit grootstedelijk perspectief

Addy Koetje

Rotterdam heeft de afgelopen jaren vier grote onderzoeken gedaan om de onderkant van de samenleving in beeld te krijgen. Burgers, klanten, daklozen e.a. hebben zelf een rol gespeeld in het onderzoek om een beeld te creëren vanuit hun leefwereld. Financiële druk, inzet op kostenbesparing en beheersen van financiële risico’s komt keer op keer als rode draad uit de onderzoeken naar voren. Veelal wordt gestuurd op toegang tot hulp en zorg. Het leidt tot grote maatschappelijke risico’s, terwijl de besparing vaak niet wordt gerealiseerd. Keynote spreker op het RiskCongres Lokaal Bestuur van 13 februari 2019, Paul Hofstra, is directeur Rekenkamer Rotterdam. Hij gaat in op het grootstedelijk perspectief.

In Rotterdam bieden 42 sociale wijkteams begeleiding en zorg aan zowel jeugd als volwassen. Het vraagwijzerloket verwijst inwoners naar het wijkteam. Dit voorportaal leidt tot vertraging, terwijl de problemen vaak al hoog waren opgelopen. Door gebrek aan deskundigheid bij het vraagwijzerloket worden problemen soms niet goed herkend. Zo stapelen problemen zich op. Het leidde tot een toename van kosten met name bij de jeugdzorg.

Kostenbesparing door hogere drempels en bewaking van toegang tot hulp en zorg?

Het aantal mensen met problematische schulden in Rotterdam is stabiel, ongeveer 27.000. De drempel in de toegang naar de schuldhulpverlening werkt niet. Mensen vallen uit omdat zij administratieve verplichtingen niet kunnen overzien. Op dit moment is er een lichte daling, vermoedelijk als gevolg van het aantrekken van de economie. Door de strengere indicatie en verhoging van de eigen bijdrage daalden de kosten voor huishoudelijke hulp. Het ging niet om minder hulp. Een grote groep kwam helemaal niet meer in aanmerking voor hulp. Het wegvallen van deze groep uit de huishoudelijke hulp vormt een belemmering om de mensen te bereiken. Overigens is de verhoging van de eigen bijdrage teruggedraaid.

Belemmeringen bij toegang tot daklozenopvang betekent dat onderdak en zorg worden onthouden aan mensen die er een beroep op doen. Gevolg is dat mensen uiteindelijke andere, vaak zwaardere zorg nodig hebben.

De belangrijkste aanbevelingen uit de onderzoeken zijn:
• Zet alles op alles om kwetsbare groepen te bereiken.
• Investeer eerst in het sociaal domein; pas als blijkt dat het kan, kun je besparen op capaciteit en kosten.
• Leunen op zelfredzaamheid en zelfsturing is niet realistisch.

Panellid Sabine van Gorp vraagt hoe de politiek in Rotterdam reageert? Paul Hofstra noemt het wisselend. Het oude college hield stevig vast aan de Rotterdamwet. Het rapport over de maatschappelijke opvang is gepresenteerd kort na het aantreden van het nieuwe college. Dit college heeft bijna alle aanbevelingen voor daklozenopvang en wijkteams overgenomen. De effecten moeten nog blijken. Daar gaat geruime tijd overheen.

Terug naar de bedoeling

In reactie op een vraag uit de zaal zegt Paul Hofstra dat de aanbevelingen van Esther Verhagen en de inzet op zelfredzaamheid volgens het Peel en Maasmodel in Rotterdam niet werken. Grote groepen zijn niet in staat een netwerk te hebben. Ook een effectieve opstelling tegen bureaucratie is niet iedere burger gegeven. Je moet als burger stevig in de schoenen staan om de moed niet te verliezen als je voortdurend van het ene naar het andere loket wordt verwezen. Het patroon is heel herkenbaar. Het wordt o.a. veroorzaakt doordat beleid primair is vormgegeven vanuit financiële kaders en niet vanuit de cliënt zelf. Zorgplicht is papier. In de systeemwereld werkt het perfect. In de praktijk werkt het niet. We moeten terug naar de bedoeling: zorg bieden aan diegenen die daar behoefte aan hebben.

Volgens panellid Bea Moed is kostenbesparing slechts bijvangst van vergroten van zelfredzaamheid. Het is meerwaarde voor de maatschappij waarin je moet investeren.
Paul Hofstra bevestigt het belang van investeren in zelfredzaamheid. Bij de decentralisatie is wel de koppeling gelegd tussen zelfredzaamheid en besparing. Zo is het ingezet. Voor groepen aan de onderkant van de samenleving is het niet haalbaar en zal ook de besparing niet worden gerealiseerd. Ook met mantelzorger en vrijwilliger zijn veel minder besparingen te halen dan wordt verwacht.